83 – Mutaffifin Suresi | el Camiu li-Ahkami’l-Kur’an

Mutaffifin Suresi | el Camiu li-Ahkami’l-Kur’an ( İmam Kurtubi Tefsiri )

1-36. ÂYETLERİN TEFSİRİ

Rahman ve Rahim Allah’ın Adı İle

1. Ölçü ve tartıları eksik yapanların vay haline!
2. Onlar ki, insanlardan ölçü ile aldıklarında tam alırlar.
3. Ama onlara ölçü yahut tartı İle verdiklerinde eksik verirler.

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı altı[2] başlık halinde sunacağız: [3]

1- Buyrukların Nüzul Sebebi:

Nesai’nin rivayetine göre İbn Abhas söyle demiştir: Peygamber (sav) Medine’ye geldiğinde (Medineliler) ölçü ve tartı itibariyle insanların en kö­tüleri idiler. Yüce Allah: “Ölçü ve tartıları eksik yapanların vay haline!” buy­ruğunu indirdi, onlar da bundan sonra Ölçülerini güzel yapmaya başladı.[4]

el-Ferrâ dedi ki: Oniar, bugüne kadar insanlar arasında en eksiksiz ölçü yapan kimselerdir.

İbn Abbas’lan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Bu Medine’ye gelip konak-‘ laclığı vakit Rasûlullah (sav)’a nazil olmuş İlk sûredir. Bu özellik onlarda var­dı. Onlar bir şey satın aldıkları vakit, daha fazla bir ölçekle alırlardı. Fakat sattıklarında, ölçü ve tartıyı eksik yaparlardı. Bu sûre nazil olunca, bu işten vazgeçtiler. O bakımdan onlar bugüne kadar insanlar arasında en eksiksiz ölçü yapanlardır.

Bir kesim de şöyle demiştir: Buyruk. Ebu Cuheyne diye bilinen adı Amr olan bir kişi hakkında inmiştir. Bu adamın iki tane sâ’ı (kilesi) vardı. Birisi ile satın alıyor, birisi ile diğerlerine veriyor (satıyor)du. Bu açıklamayı da Ebu Hureyre (r.a) yapmıştır[5]

2- “Veyl: Vay”:

“Veyl: vay”; âhirette azabın şiddeti anlamındadır. İbn Abbas dedi ki: Bu, cehennemdeki bir vadinin adı olup. cehennemliklerin irinleri o vadide akar. Yüce Allah’ın: “Ölçü ve tartıları eksik yapanların vay haline!” buyruğun­da geçen odur. Ölçü ve tartılarını eksik yapan kimseler için veyl (vadisi) var­dır, demektir.

îbn Ömer’den rivayet edildiğine göre o şöyle demiştir: Ölçü ve tartıyı eksik yapan”; öiçmesi adil olmadığını bildiği bir başka ölçü aletini üc­retle kiralayıp, kullanan kimsedir. Bu işin vebali ona aittir.

Başkaları da şöyle demiştir: Tatfif (eksik yapmak); ölçüde, tartıda, abdest-te, namazda ve konuşmalarda olur.

Muvatta’&d Malik şöyle demiştir: Her şey hakkında vefa (eksiksiz yerine getirmek, ödemek) ile tatfif (eksik yapmak) kullanılır[6]

Salim b. Ebi’I-Ca’d’den şöyle dediği rivayet edilmiştir: Namaz bir ölçü ile yapılır. Kim bunu eksiksiz yaparsa, lehinedir, kim de eksik yaparsa yüce Al­lah’ın bu hususta ne dediğini çok iyi biliyorsunuz: “Ölçü ve tartıları eksik yapanların vay haline!” [7]

3- “el-Mutaffif: Eksik Ölçüp Tartan1′ Tabirinin Dil Yönünden Açıklaması:

Dilciler der ki: Eksik ölçüp, tartan lafzı ‘den alınmış olup bu da, “az olan” demektir. Bu lafız, karşı tarafın hakkını ölçü veya tar­tıda eksik veren kimse hakkında kullanılır.

ez-Zeccac dedi ki: Bu mastarın ism-i failinin “mutaffıf” diye gelmesi, onun ölçü ve tartıdan ancak çok hafif ve tafif (önemsenmeyecek kadar az) şeyleri çalmasından dolayıdır. Bu kelime; Bir şeyin kenarı, kıyı­sı” lafzından alınmıştır. Mekkûk diye bilinen (ve bir bu­çuk sa’ aldığı söylenen) ölçü kabının etrafını dolduran’1 demektir. ). de aynı anlamdadır. Hadiste de şöyle buyurulmuştur: Hepiniz Adem’in oğullarısınız artık sa’ eksik kal­mıştır[8] siz onu dolduramıyorsunuz.[9]

Bu tabir da sâ’ın dolmaya yaklaşmakla birlikte dol maması anlamındadır. Hadisin anlamı şudur: Sizin kiminiz kiminizdensiniz. Takva dışında kimse­nin başkasına bir üstünlüğü yoktur.

(Ti harfi) ötreli olarak: Ölçünün üst tarafında olan” demek­tir.Kenarlarına, kıyılarına kadar dolan kab” anlamındadır. Bu kök­ten olmak üzere; Onu kenarlarına (tepesine) doldurdum” denilir.

“(ij-akJt): Ölçünün eksik bırakılması” demektir ki. bu da kenarlarına (tepesine) doldurulmaması anlamına gelir.

Peygamber (sav)’tn, atların yarışlarını sözkonusu ederken, İbn Ömer’in söy­lediği; Ben de o gün bir binici idim, insanları geride bıraktım, öyle ki at beni Zu-reykoğulları mescidine kadar götürdü, hatta neredeyse mescidin hizasına ka­dar gelecekti[10] buyruğunda bu tabir: “Beni hızlıca koşturdu, alıp götürdü’ anlamında kullanılmıştır. [11]

4- “Mutaffif (Eksik Ölçen ve Tartan)”:

“Mutaffif, önceden de açıkladığımız gibi, ölçü ve tartıda (karşısındaki­ni) zarara sokan, eksik veren, tam ölçüp tartmayan kimse demektir. İbnu’l-Kasım’ın, Malik’ten rivayetine göre, Malik: “Ölçü ve tartıları eksik yapanla­rın vay haline!” buyruğunu okuyup şöyle demiştir: Sakın, eksik ölçüp tart­ma ve kimseyi aldatma! Buna karşılık ölçüye (sattığın, verdiğin şeyi) serbest­çe bırak ve uygun bir şekilde dök. Nihayet tam ölçünce bu sefer yine elini serbest bırak ve tutma.

Abdu’l-Melik b. el-Madşun dedi ki: Rasûlullah (sav) tufaf (ölçüler doldu­rulurken üstte kalan yüksekçe kısım)ın silinmesini (düzeltilmesini) yasakla­mış ve: “Bereket onun tepesindedir” diye buyurmuştur. (Abdu’l-Melik) de­di ki: Bana ulaştığına göre, Firavun’un ölçmesi demir ile (üst tarafını) silmek ‘(düzeltmek) seklinde îdi.

“Onlar ki, insanlardan ölçü İle altlıklarında tam alırlar.” buyruğu hak­kında el-Ferra dedi ki: İnsanlardan aldıklarında… demektir. Nitekim: Senden eksiksiz olarak ölçüp aldım” denilir. Se­nin üzerinde olanı (borcunu) aldım” denilir.

ez-Zeccac dedi ki: Yani onlar, insanlardan ölçerek aldıklarında onlardan tastamam ve eksiksiz alırlar, Buyruğun anlamı sudur: Bunlar, kendileri ölçüy­le alacak olurlarsa fazla olanı alırlar, fakat başkalarına verecek yahut tarta­cak olurlarsa eksik verirler. Diğer insanlar hakkında razı oldukları şeylerin kendilerine yapılmasına razı olmazlar

Taberi dedi ki: (Buradaki): …dan” lafzı; Yanında” anlamın­dadır. [12]

“Ama onlara ölçü yahut tartı ile verdiklerinde eksik verirler.” buyru­ğu ile ilgili açıklamalarımızı da iki başlık halinde sunacağız: [13]

5- Buyruğun. Lafzî Terkibi ile İlgili Açıklamalar:

“Ama onlara ölçü yahut tartı ile verdiklerinde” buyruğu: demektir. (Mealde olduğu gibi). Burada “lam” harfi haz­fedilmiş, doğrudan fiil teaddi ederek (geçiş yaparak) zamiri nasbetmiştir. “Sa­na öğüt verdim’: anlamında ile demek ve “bu işi sana em­rettim” anlamında; ile demeye benzer. Bu açıklamayı el-Ah-feş ve ei-Ferra yapmıştır.

el-Ferra dedi ki: Ben, bedevi bir Arap kadını şöyle derken dinledim; İnsanlar Arafat’tan indikle­rinde bizler tacire gideriz, o da bize gelecek hac mevsimine kadar kile ile (ölçerek) bir müd ve iki müd satar.” Bu türlü ifade kullanmak, Hicazlılar ile on­lara komşu olan Kayshların tabirlerindendir.

ez-Zeccac dedi ki: Ölçü ile verdiklerinde” lafzı ile; Tar­tı ile verdiklerinde” buyrukları üzerinde Onlara” zamirini de bitiştir­meden vakıf yapmak caiz değildir. (ez-Zeccac) dedi ki: Kimileri bu zamiri te-kid kabul etmekte ve dolayıs! ile bu lafızlar (fiiller) üzerinde vakıf yapmayı caiz kabul etmektedir. Ancak tercih edilen birinci görüştür. Çünkü bu keli­me (zamir ile birlikte) tek bir kelimedir. el-Kisai’nin görüşü de budur.

Ebu Ubeyd dedi ki: İsa b. Ömer bunları iki ayrı kelime kabul ediyor ve: Ölçü ile verdiklerinde” ile; Tartı ile verdiklerinde” lafızla­rı üzerinde vakıf yapar sonra da: Onlar, eksik verirler” diye oku­maya başlardı, (Ebu Ubeyd) dedi ki: Hamza’nın kıraatinin de böyle olduğu­nu zannediyorum.

Ebu Ubeyd (devamia) dedi ki: Ancak tercih edilen görüş, iki sebeb dola­yısıyla bunların tek bir kelime olmasıdır. Birinci sebeb hattır. Onlar bunu (fi­illeri savundukları görüşe göre “elif” ile yazılması gerektiği halde) “elif’siz yaz­mışlardır. Eğer bunlar dedikleri gibi zamire bitişik fiiller olmasaydı “elif” ile: ile diye yazılmaları gerekirdi. İkinci sebeb ise Sana öl­çerek verdim” ve: Sana tartarak verdim” denilir. Bu da: ve ile aynı anlamdadsr ve bu da Arapça (açıkça anlaşılan) bir ifade tar­zıdır. Nitekim “senin için avladım” anlamında ile denildi­ği gibi, “senin için kazandım” anlamında; denilir. Sana teşekkür ettim”; Sana öğüt verdim” vb. tabirler de bu şekildedir.

Eksik verirler” demektir. Araplar: Terazide ek­sik tarttım” dedikleri gibi, (hemzesiz olarak); da derler. On­lara” lafzı genelin okuyuşuna göre nasb konumundadır ve insanlara aittir. İfa­de: insanlara “ölçü ile yahut tartı ile ver­diklerinde eksik verirler” takdirindedir.

Bu da iki şekilde açıklanır. Birincisine göre: Onla­ra Ölçerek yahut onlara tartarak verdiklerinde” maksadı ile kullanılmış olup, cer harfi hazfedilmiş ve fiil zamire bitiştirilmiştir. Şairin şu beyitinde olduğu gibi:

“Ben senin için mantar ve iri taneli mantar topladım Ve ,sana küçük mantarları (toplamayı) yasakladım.”

Şair burada (beyitin ikinci kelimesinde cer harfi ile): Senin için topladım” demek işlemiştir.

İkinci açıklama şekline göre, muzaf hazfedilmiş ve muzafun ileyh onun yerine getirilmiştir. Muzaf burada “ölçülen ve tartılan şey” anlamındaki; kelimeleridir.

İbn Abbas (r.a)’dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Sizler ey acemler top­luluğu, iki işin başına getirilmiş bulunuyorsunuz ki, sizden öncekiler bu iki ey sebebiyle helak oldular: Ölçü ve tartı işi.

Özellikle acemleri (Arap olmayanları) zikretmiş olması, ölçme ve tartma işini birlikte yapmaları ve Haremeynde (Mekke ve Medine bölgelerinde) da­ğınık halde bulunmaları idi. Mekkeliler (yalnız) tartarak, Medineliler ise öl­çerek alışveriş yapıyorlardı.

İkinci okuyuşa göre; Onlar” zamiri mübteda olarak ref konumun­dadır. Yani insanlara ölçtüklerinde ve onlar iğin tarttıklarında onlar (karşılanndakini) zarara uğratırlar” demek olur. Ancak bu doğru olamaz. Çünkü bu durumda birinci (“onlar” zamiri) lağ­vedilmiş olur, haberi bulunmamaktadır.

Eğer ondan sonra: Ölçtüklerinde on­lar eksik verirler, yahut tarttıklarında onlar zarar ettirirler” şeklinde olsaydı, ifade doğru olabilirdi. [14]

6- Bir Takım Günahların ve Eksik Ölçüp Tartmanın Cezaları:

İbn Abbas dedi ki: Peygamber (sav) buyurdu ki: “Beş şeye karşılık beş şey vardır; Bir toplum eğer sözlerinde durmazsa, mutlaka Allah onlara düşman­larını musallat eder. Eğer Allah’ın indirdiklerinden başkasıyla hükmedecek olurlarsa, mutlaka aralarında fakirlik yaygınlaşır. Hayasızlık onlarda baş gösterecek olursa, mutlaka onlarda tâûn (öldürücü, bulaşıcı hastalıklar) baş gösterir. Ölçüyü eksik yapacak olurlarsa, mutlaka yerin mahsulleri engelle­nir ve kıtlık ile cezalandırılırlar. Zekatı vermeyecek olurlarsa, Allah mutlaka onlara yağmur yağdırmaz.[15]

Bu anlamda hadisi el-Bezzar rivayet ettiği gibi; Malik b. Enes de bunu İbn Ömer yoluyla gelen bir hadis olarak zikretmiş bulunmaktadır. Biz de bunu et-Tezkire adlı eserimizde kaydedmiş bulunuyoruz.

Malik b. Dinar dedi ki; Ölüm döşeğinde olan bir komşumun yanına git­tim. “Ateşten iki dağ, ateşten iki dağ” demeye koyuldu. Ben ona ne diyorsun? Sen uykuda hezeyanda mı bulunuyorsun? dedim. Şöyle dedi: Ey Ebu Yahya, benim iki tane ölçeğim vardı. Birisiyle başkalarına ölçüp veriyor, di­ğeri ile kendime ölçüp alıyordum. Daha sonra kalktım, onların birini diğe­rine vurdum ve nihayet ikisini de kırdım. Ey Ebu Yahya dedi. Onlardan bi­rini diğerine vurdukça daha da büyüyüp, durdu. Nihayet adarn ağrılarından öldü, İkrime dedi ki: Her ölçen ya da her tarlan kimsenin cehennemde ol­duğuna tanıklık ederim. Ona: Senin oğlun da ölçen ya da tarlan bir kimse­dir, dediler. O da tanıklık ederim ki o cehennemdedir, dedi.

d-Esmai dedi ki: Bedevi arab bir kadın: şöyle derken dinledim: Mertliği kilelerin tepesinde ve terazilerin dillerinde olan kimselerden mertlik bekle­me!

Bu Ali (r.a)’dan da rivayet edilmiştir.

Abdu Hayr dedi ki: Ali (r.a) zaferan tartmakta olan birisinin yanından geç­ti. Tartıyı ağır yapmıştı. Ali teraziyi ters çevirdi, sonra şöyle dedi: Teraziyi ada­letle, dosdoğru tut. Bundan sonra da istediğin kadar ağır bastır.

Sanki bununla ona böyle bir alışkanlığı elde etsin diye önce eşitliği sağ­lamasını emretmiş ve vacib olanı nafilenin üstünde tutmasını öğretmek iste­miş gibidir.

Nafi dedi ki: İbn Ömer, satıcıların yanından geçer ve şöyle dermiş: Al­lah’tan kork, eksiksiz Ölç ve adaletle tart. Çünkü eksik ölçüp tartanlar kıya­met gününde ter kulaklarının ortasına kadar gelip, onlara gem vuracak ha le gelinceye kadar (Mevkıfte) durdurulacaklardır.

Rivayet edildiğine göre, Ebu Hureyre Medine’ye geldiğinde Peygamber (sav) Hayber’e çıkmış ve Medine’nin üzerinde Siba b. Urfuta’yı yerine vekil olarak bırakmıştı. Ebu Hureyre dedi ki: Biz ona sabah namazında yetiştik. Bi­rinci rekatte “Kef, kâ, yâ, ayn, sâd” (Meryem Sûresi)’! okudu, ikinci rekatte de; “Ölçü ve tartılan eksik yapanların vay haline!” sûresini okudu. Ebu Hu­reyre dedi ki: Ben de namazımda: Filanın babasının vay haline, onun iki ta­ne ölçeği vardı. Kendisi ölçüp aldığında tam olanla Ölçüp alır, fakat başka­sına ölçtüğünde eksik olanla ölçerdi, dedim.[16]

4. Bu kimseler muhakkak tekrar diriltileceklerini zan dahi etmiyor­lar mı;
5. Büyük bir gün için?
6. O günde insanlar alemlerin Rabbi huzurunda duracaklardır.

“…Zan dahi etmiyorlar mı?” buyruğu ile onların eksik ölçüp, tartma ce­saretini göstermeleri dolayısıyla, hallerinin çok dehşetli olduğuna dikkat çe­kilerek, bu durumları reddedilmekte ve hayret edilecek bir halleri bulunduğu anlatılmak istenmektedir. Sanki onlar eksik ölçüp tartmayı hatırlarına ge­tirmiyorlar ve “tekrar diriltileceklerini’* ve yaptıklarından dolayı sorgulana­caklarını tahmin dahi etmiyorlarmış gibi. Burada “zan” yakın anlamındadır. Yani bunlar … inanmıyorlar-1 Eğer inanmış olsalardı ölçü ve tartıyı eksik yap­mazlardı.

“Zan”ın burada tereddüt anlamında olduğu da söylenmiştir. Yani eğer on­lar öldükten sonra kesin olarak inanmıyor iseler, niye bu hususta en azın­dan bir zanda dahi bulunmuyorlar? Ta ki bu hususta iyice düşünüp onun hak­kında araştırsınlar ve (hiç olmazsa) “büyük bîr gün için* hali büyük bir gün olan kıyamet günü için, daha ihtiyatlı olanı, gereğini yerine getirsinler.

“O günde İnsanlar âlemlerin Rabbi huzurunda duracaklardır” buyru­ğuna dair açıklamalarımızı dön başlık halinde sunacağız: [17]

1- Alemlerin Habbinin Huzuruna Kalkılacak Gün:

O günde” buyruğunda, amel eden hazfedilmiş bir fiildir. Buna da “dirİltUeceklerini” lafzı delil teşkil etmektedir. Yani onlar “insanların alem­lerin Rabbinin huzurunda duracaktan günde” diri İtileceklerdir. Bununla bir­likte “o büyük gün için” buyruğundaki “gün” lafzından bedel olması da mümkündür -ki burada (fiile muzaf olduğunda nasb üzere) mebnidir- Cer ko­numunda olduğu da söylenmiştir. Çünkü mütemekkin olmayana (yani i’rabı lafzı değil, takdiri olana) izafe edilmiştir. Zarf olarak nasb olduğu da söylen­miştir ki: anlamında olur. Filan kişinin çıkacağı güne kadar ikamet et” deyip, “gün* lafzı nasbedilerek söylenebilir. Eğer bu­nu, isme izafe edecek olurlarsa, o vakit bunu cer ile telaffuz eder ve şöyle der­ler: Filanın çıkış gününe kadar ikamet et.”

İfadede takdim ve tehir olduğu ve ifadenin takdirinin: şüphesiz ki onlar, insanların âlem­lerin Rabbi huzurunda kalkacakları bir gün olan, o büyük bir günde difil-tileceklerdir” şeklindedir. [18]

2- Eksik Ölçüp Tartanların Dikkat Etmeleri Gereken Husus:

Abdu’l-Melik b. Mervan’dan rivayet edildiğine göre, bir bedevi ona şöy­le demiş: Sen yüce Allah’ın eksik ölçüp tartanlar hakkında neler söyledikle­rini işitmiş bulunuyorsun, demek istemiştir. O bu sözleriyle, eksik ölçüp tar­tanlara, duyduğun o büyük tehdit yapılmış bulunmaktadır. Sense müslüman-lann mallarını ölçmeksizin ve tartmaksızın alıp durmaktasın. Ya kendin hakkında (ne ile karşılaşacağını) zan ediyorsun?

Bu şekildeki bir reddedici (inkari) ifade ve hayret edici üslub “zan” laf­zı, günün “büyüklük” ile nitelendirilmesi, insanların o günde Allah’ın huzu­runda zilletle boyun eğmişler oİarak kalkacaklarının belirtilmesi, yüce Allah’ın zatını “alemlerin Rabbi” olmakla nitelendirmesi, böyle bir günahın büyük­lüğünü, eksik ölçüp tartmaktaki vebalin azametini çok açık bir şekilde orta­ya koymaktadır. Bu şekilde haksızlık yapan ve adalet ile ölçüp tartmayı ter-keden, eşitlik ve adaleti bütün alıp verdiklerinde, hatta söz ve davranışların­da uygulamayan kimselerin vebalinin, ne kadar büyük olduğunu çok beliğ bir şekilde açıklamaktadır. [19]

3- “O Büyük Gün”ün Azameti:

İbn Ömer; “Ölçü ve tartıları eksik yapanların vay haline!” (1. âyet) buy­ruğunu; “O günde İnsanlar alemlerin Rabbi huzurunda duracaklardır” buy­ruğuna varıncaya kadar okudu ve yere yıkıhncaya kadar ağladı. Ondan sonrasını okumaktan vazgeçti, sonra şunları söyiedi: Peygamber (sav)’ı şöy­le buyururken dinledim: “İnsanların alemlerin Rabbinin huzuruna kalkacak­ları o günde, süresi elli bin yıl olan o günde, kimisinin teri topuklarına ka­dar, kimisinin dizkapaklarına kadar, kimisinin teri de kasıklarına kadar, ki­misinin göğsüne kadar, kimisinin kulaklarına kadar ulaşacaktır. Hatta kimi­leri kurbağanın (suda) kaybolduğu gibi vücudundan sızan terler içerisinde kaybolacaktır.[20]

Kimileri İbn Abbas’tan şöyle ddiğini rivayet etmektedir Üçyüz yıl kadar ayakta duracaklardır. Fakat bugün mü’minlere bir farz namazı kılacakları sü­re kadar kolaylaştırılacaktır.

Abdullah b, Ömer’den rivayet edildiğine göre o Peygamber (sav)’dan şöy­le buyurduğunu rivayet etmiştir: “(İnsanlar) gölge altında bin yıl ayakta ka­lacaklardır. [21]

Malik, Nafi’den o İbn Ömer’den rivayet ettiğine göre, Peygamber (sav) şöy­le buyurmuştur: “İnsanların alemlerin Rabbi huzuruna gelip ayakta duracaklan günde, onlardan birisi kulaklarının ortalarına kadar ulaşan, vücudundan sızan ter içerisinde ayakta duracaktır.[22]

Yine ondan rivayete göre, Peygamber (sav): “Yüzyıl ayakta duracaklardır” diye buyurmuştur.

Ebu Hureyre dedi ki: Peygamber (sav) Beşir el-Gıfari’ye şöyle dedi: “in­sanların alemlerin Rabbi huzurunda ayakta duracaklaı ve süresi üeyüz yıl ka­dar olan bir günde ne yapacaksın? O günde kendilerine ne bir haber gelecektir, ne bugünde onlara bir emir verilecektir.” Beşin Allah’tan yardım di­leriz, diye cevab vermiştir.[23]

Derim ki: Biz bu hadisi Ebu Said ei-Hudri’den, o Peygamber (sav)’dan di­ye (Peygamber -sav-‘e ulaşan) merfu bir hadis olarak zikretmiş bulunuyoruz: “Bugün mümin için öyle hafifletilecektir ki, dünyada iken kıldığı farz bir na­mazdan bile onun için daha hafif olacaktır.” Bu hadisi: “İsteyen biri inecek azabı istedi” (el-Mearic, 70/1) buyruğunu açıklarken (70/4. âyetin tefsirin­de) zikretmiş bulunuyoruz. İbn Abbas’tan şöyle dediği nakledilmiştir: Mü’mi-ne bir farz namaz süresi kadar kısa gelecektir.

Yine denildiğine göre, mü’min için bu şekilde durmak, güneşin zeval bul­ması gibi olacaktır. Buna yüce Allah’ın Kitabından delil, onun şu buyruğudur; “Haberiniz olsun ki, Allah’ın velilerine hiçbir korku yoktur. Onlar kederlene­cek de değillerdir.” (Yunus, 10/62) Sonra onların niteliklerini belirterek; “On­lar iman edip takva.li davrananlardır” (Yunus, 10/63) diye buyurmaktadır. Lüt-fuyla, keremıyle. cömertlik ve minnetiyle Allah, bizi de onlardan kılsın. Amin.

Burada “insanlar” ile Cebrail (a.s)’ın alemlerin Rabbi huzuruna gelip du­racağının kastedildiği de söylenmiştir. Bu açıklamayı tbn Cübeyr yapmıştır. Ancak böyle olması uzak bir ihtimaldir. Buna sebep bu hususa dair zikret­miş olduğumuz haberlerdir, bu haberler sahih ve sabittir. Müslim’in ve Bu-hari’nin Sahihleri ile Tırmizide yer alan İbn Ömer’in Peygamber (sav)’dan rivayet ettiği şu hadis bu hususta yeterli bir delildir: “O günde insanlar alem­lerin Rabbi huzurunda duracaklardır” buyaığu hakkında buyurdu ki; “On­lardan herhangi birisi kulaklarının ortalarına kadar varan bedeninden sızan ter içerisinde ayakta duracaktır.[24]

Bir diğer görüşe göre bu ayağa kalkış, unların kabirlerinden kalkacakla­rı gündür. Ahirette dünyada kullarının hakları ile (huzurunda duracaklardır), diye de açıklanmıştır. Yezid er-Rişk dedi ki: Onlar onun huzurunda hüküm vermesi için ayakta duracaklardır. [25]

4- İnsanların, Allah’ın ve Diğerlerinin Önünde Kalkmaları:

Şanı yüce alemlerin Rabhi Allah için ayakta durmak, O’nun azametine ve hakkına nisbetle çok basit ve önemsiz bir şeydir İnsanların birbirleri için ayak­ta Burmaya gelince, ilim adamları bu hususta farklı görüşlere sahiptir. Kimi­si bunu caiz kabul ederken, kimisi caiz kabul etmemiştir. Peygamber (sav)’dan rivayet edildiğine göre, o Cafer b. Ebi Talib için ayağa kalkmış ve onunla kucaklaşmıştır. Talha da Ka’b b. Malik’in tevbesi kabul edildiği gü­nü Ka’b için ayağa kalkmıştır. Peygamber (sav)’ın Sa’d b. Muaz yanına ge­lince ensara: “Efendiniz için ayağa kalkınız” dediği bilinmektedir[26] Yine o şöyle buyurmuştur: “Her kim insanların önünde ayağa kalkmalarından mem­nun olur ise cehennemdeki yerine hazırlansın.[27]

Bu, kişinin hali ve niyeti ile alâkalıdır, Eğer böyle bir beklenti içerisinde olur ve kendisinin buna layık olduğuna inanırsa bu yasaktır. Şayet güler yüz­lülük ve hakkı gözetmek maksadıyla olursa, o vakit caizdir. Özellikle yolcu­luktan gelmek ve buna benzer sebepler de varsa. Buna dair bazı açıklama­lar daha önce Yusuf Sûresi’nin sonlarında (12/100. âyet, 2. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır. [28]

7. Sakının (bu işten)! Çünkü günahkârların kitabı muhakkak ki Siccîndedtr.
8. “Siccîn”ln ne olduğunu sana ne bildirdi?
9. O yazılmış bîr kitaptır.
10. Yalanlayanların o gün vay haline!
11. Onlar kî, o din gününü yalan sayarlar.
12. Halbuki onu, haddi aşan ve çok günahkâr olan bir kimseden baş­kası yalanlamaz.
13. Ona karşı âyetlerimi! okunduğunda: “Evvelkilerin efsaneleri­dir” derdi.

“Sakının (bu işten)! Çünkü günahkarların kitabı muhakkak ki Siccîn-dedir.” buyruğu ile İlgili olarak Arapçada otorite kimselerden bir kesim şöy­le demiştir: Buradaki; Sakının!” bir red (bu işten vazgeçme emri) ve bir uyandır. Yani onların izlemekte oldukları ölçü ve tartıyı eksik yapmala­rı yahutta ahireti yalanlamaları hak değildir. (Bu tutum ve kanaatleri yanlış­tır.) O bakımdan bu işten vazgeçsinler. O haide bu, bir red (vazgeçme em­ri) ve bir azardır. Daha sonra, yeni bir tümle olarak; “Çünkü günahkarla­rın kitabı” diye buyurmaktadır.

el-Hasen dedi ki: “Sakının!” (anlamı verilen) lafzı; “gerçek şu ki…” de­mektir. Bazı kimseler, İbn Abbas’tan ‘sakının” buyruğunu: Siz tasdik etmi­yor musunuz? diye açıkladığını rivayet etmişlerdir. Bu açıklamaya göre va­kıf; Alemlerin Rabbi huzurunda” (6. âyet) buyruğu üzerinde yapılır.

Mukatil’in Tefsirinde: Günahkârların amelleri diye açıklanmıştır. Birtakım kimselerin rivayetine göre de. îbn Abbas şöyle demiştir: Günahkâr!arın ruh­ları ve amelleri “muhakkak ki Siccindedir.”

İbn Ebi Necih, Mücahid’den şöyle dediğini rivayet eder: “Siccîn” yedin­ci arzın altında bir kayadır. Bu kaya ters çevrilip, günahkârların kitabı onun altına bırakılır. Buna yakın bir açıklama İbn Abbas, Katade, Said b. Cübeyr, Mukaüi ve Kab’dan rivayet edilmiştir. Ka’b dedi ki: İblisin yanağı altında (bu­lunan ) o iaşın altında kâfirlerin ruhları bulunmaktadır. Yine Ka’b’dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Sictin. yedinci arzın altında siyah bir kayadır. Onun üzennde herbır şeytanın ismi yazılıdır, kâfirlerin canları orada bırakılır.

Said b. Cübeyr dedi ki: Siccîn, İblisin yanağının altıdır. Yahya b. Sellam dedi ki: Yerin altında siyah bir taş olup, orada kâfirlerin ruhları yazılır.

Ata el-Horosanî de şöyle demiştir: Bu en alttaki yedinci arzdır. Orada İb lis ve onun zürriyeti vardır.

İbn Abbas’tan da şöyle dediği nakledilmiştir: Kâfirin ölümü yaklaştığın­da Allah’ın elçileri de onun yanına gelirler. Allah’ın ona olan buğzu ve ken­dilerinin de ona duydukları buğz dolayısıyla ölüm anı gelmeden önce canını daha erken de almazlar, sonraya da bırakamazlar. Ölüm anı geldiği vakit canını alırlar ve azab meleklerine onu götürürler. Allah’ın dilediği kadarıy­la ona kötü şeyler gösterirler. Sonra onu yedinci arza indirirler. Bu da Sic-cîndir ve İblisin saltanatının uzandığı son yerdir. Onun kitabını orada tesbR ederler.

Ka’b el-Ahbar’dan bu âyet-i kerime hakkında şöyle dediği rivayet edilmiş­tir: Günahkar kimsenin ruhu kabzedildikten sonra semaya çıkartılır. Sema onu kabul etmek istemez, sonra ruhu yere indirilir, yer de onu kabul etmek iste­me z; Ruhu yedi arza girer ve nihayet ruhu Siccîne kadar götürülür. Orası da iblisin yanağıdır. İblisin yanağının altından Siccînden onun için bir sahife çı­kar, bu sahifeye bir yazı yazılır ve yine İblisin yanağı altına bırakılır,

el-Hasen dedi ki: Siccîn yedinci arzdadır.

Bir açıklamaya göre bu, yüce Allah’ın verdiği bir misal ve Allah’ın, ken­dilerine faydalı olacağını zannettikleri amellerini reddedeceğine dair bir işarettir.

Mücahid dedi ki: Anlam şudur: Onların amelleri yedinci arzın altında olup, amellerinden hiçbir şey yukarıya yükselmez (kabul edilmez.) Yine (Mücahid) dedi ki: Siccîn yedinci arzda bir kayadır.

Ebıı Hureyre’nin rivayetine göre Peygamber (sav) söyle buyurmuştur “Sic­cîn cehennemde üstü açık olan bir kuyudur.” el-Felak hakkında da: “O üs­tü örtülü bir kuyudur” demiştir,[29]

Enes dedi ki: Siccîn en alt arzda bir yerdir. Yine Enes dedi ki: Peygam­ber (sav) şöyle buyurdu: “Siccîn yedinci arzın en aşağısıdır.”[30]

İkrime dedi ki: Siccîn hüsran ve sapıklık demektir. Arapların değeri dü­şen kimseye: Onun ayağı aşağılık bir yere kaydı” demele­rine benzer.

Ebu Ubeyde, el-Ahfeş ve ez-Zeccac da şöyle demişlerdir: “Muhakkak ki Siccîtıdedir.” Bir hapiste ve çok büyük bir darlık ve sıkıntı içerisindedir, de­mektir. Bu Hapseımek”den “fi’il” vezninde bir kelimedir. Tıpkı Çok fasık” ve Çokça içki içen” demeye benzer. İbn Muk-bil şöyle demiştir:

“Ve kahramanların birbirlerine tavsiye ettiği şekilde, Miğferlere oldukça şiddetli darbeler indiren arkadaşlar.”

Yani onların kitabı (amel defterleri) bir hapistedir. Bu, onların konumla­rının oldukça değersiz olduğuna bir delil olarak zikredilmiştir. Yahutta on­dan yüz çevirmek ve uzak durmak, azarlamak ve hakir düşürmek mertebe­sindedir.

Lafzın aslının “Siccîl” olup “lam’ın yerine “nun” kullanıldığı da söylenmiş­tir. Bu da daha önce geçmiş bulunmaktadır.

Zeyd b. Eşlem dedi ki: Siccîn en aşağı arzdadır. Siccîl ise dünya semasın-dadır.

el-Kuşeyri dedi ki: Siccîn aşağılarda bir yerdir. Oraya bunların kitabı (amel defterleri) gömülür ve ortaya çıkmaz. Aksine hapsedilen kimse gibi o yerde kalmaya devam eder. Bu onların amellerinin kötülüğüne ve Allah’ın amellerini hakir kıldığına bir delildir. İşte bundan dolayı iyi kimselerin kita­bı hakkında: “Mukarreb olanlar onu müşahede ederler” (21. âyet) diye bu­yurmaktadır.

“Siccînin ne olduğunu sana ne bildirdi?” Yani ey Muhammedi Bu, se­nin de, senin kavminin de daha önce bildiğiniz şeylerden değildi.

Daha sonra bunu açıklayarak şöyle buyurmaktadır:

“O yazılmış bir kitaptır.” Yani elbise ve kumaşın üzerindeki desen gibi yazılmıştır, asla unutulmaz ve silinmez. Kata de dedi ki: Yazılmış” de­mektir. Aralarına hiç kimse ilave edilmez ve onlardan kimse ek­siltilmez” (demektir).

ed-Dahhak dedi ki: “Yazılmış”; Himyerlilerin lehçesinde mühürlenmiş, so­na erdirilmiş demektir.’in asıl anlamı “yazmak”tır. Şair şöyle demiştir:

“Benden uzak oluşunuza rağmen size suyun üzerinde yazı yazacağım, Eğer suyun üzerinde yazı yazan birisi varsa.”

Yüce Allah’ın: “Siccîn’in ne olduğunu sana ne bildirdi” buyaığunda “Sic­cîn” lafzının Arapça olmayan bir kelime olduğuna delalet eden bir husus yok­tur. Tıpkı: “Karia! Nedir o karia? Karia’nm ne olduğunu sana ne bildirdi?” (el-Karia, 101/1-3) buyruğunda “Karia”nın Arapça olmadığına dair bir delil bulunmadığı gibi. Bilakis bu buyruk “Siccîn’in durumunun azametine dikkat çekmek içindir. Yüce Allah’a hamdolsun ki, daha önceden kitabımızın Mu-kaddime’sinde “Kur’ân-i Kerîm’de Arap Dilinden Başka Kelime Var mıdır?” buna dair açıklamalar geçmiş bulunmaktadır.

“Yalanlayanların o gün vay haline!” Kıyamet gününde, yalanlayanlar için çuk çetin haller ve azab vardır, demektir. Daha sonra yüce Allah, durumla­rını açıklayarak şöyle buyurmaktadır:

“Onlar ki, o din gününü” hesab, amellerin karşılığının verileceği (ceza) ve kulların arasında hüküm verileceği günü “yalan sayarlar. Halbuki onu haddi aşan ve çok günahkâr olan bir kimseden başkası yalanlamaz.” Gü­nahkâr ve haktan sapan insanlarla olan ilişkilerinde onlara ve kendisine hak­sızlık yapan, Allah’ın emrini terketmek hususunda da çok günahkâr olan kim­seden “başkası yalanlamaz.”

Burada sözü edilen kimsenin el-Velid b. el-Muğire, Ebu Cehil ve benzer­leri olduğu söylenmiştir. Çünkü yüce Allah şöyle buyurmaktadır:

“Ona karşı âyetlerimiz okunduğunda: ‘Evvelkilerin efsaneleridir’ der­di.”

“Okunduğunda” anlamındaki lafzı, genel olarak iki “te” ile okun­muştur, Ebu Hayve, Ebu Simak, Eşheb el-Ukayli ve es-Sülemî ise (birinci :te” yerine) “ye” ile diye okumuşlardır (anlam değişmez).

“Evvelkilerin efsaneler i”; onların yazıp, allayıp pulladıkları sözleri ve ba­tılları demektir. Efsaneler”in tekili ile şeklinde gelir. Daha önce geçmiş bulunmaktadır. [31]

14. Hayır! Aksine onların kazandıkları kalplerini örtmüştür.
15. Hayır! Muhakkak ki onlar o günde Rabblerinden elbette perde­lenmiş olacaklardır.
16. Sonra onlar hiç şüphesiz cehennemi boylayacaklardır.
17. Sonra: “İşte bu, sizin yalanlayageldiğiniz şeydir” denilir.

“Hayırl Aksine onların kazandıkları kalplerini örtmüştür” buyruğundaki: Hayır!” red ve azardır. Yani o geçmişlerin masalları değildir. el-Ha-scn: Gerdekten “onların… kalplerini Örtmüştür” anlamındadır, demiştir.

Bir açıklama da şöyledir: Tirmizi’de Ebu Hureyre’den gelen rivayete gö­re, Raşûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: “Kul bir günah işlediği’ takdirde onun kalbine siyah bir nokta konulur. Bu işten va2geçer, Allah’tan mağfiret dileyip tevbe ederse, kalbi cilalanır. Eğer (tevbe ve istiğfar etmeyip) tekrar o günahı işlerse bu nokta daha da arttırılır. Ta ki kalbinin tamamını Örtün-ceye kadar. İşte yüce Allah’ın; “Hayır! Aksine onların kazandıkları kalp­lerini örtmüştür” buyruğunda sözkonusu ettiği “er-Ra’n (Örtüp, bürümek)” budur.” (Tirmizi) dedi ki: Bu hasen, sahih bir hadistir[32]

Müfessirler de böyle demişlerdir: Bu, kalb kararıncaya kadar günah üs­tüne günah işlemektir, Mücahid dedi ki: Bu, bir günah işleyip günahın kal­bini çepeçevre kuşattığı, sonra tekrar bir günah daha işleyip bu günahın da kalbini çepeçevre kuşattığı ve nihayet günahlar kalbini tamamıyla örtüp per­delediği kimsedir.

Mücahid dedi ki: Bu buyruk el-Bakara Sûresi’nde yer alan: “Hayır, kim bir kötülük işler ve günahı kendisini çepeçevre fewşati/-sa…”(el-Bakara, 2/81) âye­ti gibidir. Buna yakın bir açıklama el-Ferra’dan nakledilmiştir. O şöyle demek­ledir: Yüce Allah, boylelerinin çokça masiyet ve günah işlediklerini ve bu­nun kalblerini çepeçevre kuşattığını anlatmaktadır. İşte kalplerin üzerinin per­delenmesi, örtülmesi budur.

Yine Mücahid’den şöyle dediği rivayet edilmiştir: Kalb bir mağaraya ben­zer, deyip elini kaldırdı. Kul bir günah işledi mi kalb büzülür, dedi ve bir par­mağını kapattı. Bir günah işledi mi yine içeri doğru çekilir, dedi ve diğer bir parmağını kapattı, sonunda bütün parmaklarını kapattı.., ve nihayet artık onun kalbine mühür basılır. (Mücahid devamla) dedi ki: Onlar (bizden önceki alim­ler) işte “reyn (kalbin örtülmesi)”nin bu olduğu görüşünde idiler. Daha sonra: “Hayır! Aksine onların kazandıkları kalblerini örtmüştür” buyru­ğunu okudu.

Bunun bir benzeri aynı şekilde Huzeyfe (r.a)’dan da rivayet edilmiştir.

Bekr b. Abdullah dedi ki: Kul, günah işledi mi kalbinde iğne batmış gibi bir iz olur. Sonra İkinci bir defa daha günah işledi mi aynı şey olur. Nihayet günahlar çoğaldı mı bu sefer kalp bir elek yahut bir kalbur gibi olur, hayır di­ye bir şeyin farkına varmaz ve o kalpte salâh diye bir şey sebat bulmaz.

Bu anlamda Raşûlullah (sav)’dan sabit olmuş haberler ışığında bu hususu daha önceden el-Bakara Sûresi’nde (2/7. âyet, 4 ve 5. başlıklarda) açık-lamış bulunuyoruz. O bakımdan bunları tekrarlamanın anlamı yoktur.

Abdu’1-Ğani b. Said, Musa b. Abdu’r-Rahman’dan, o İbn Cüreyc’den, o Ata’dan, o İbn Abbas’tan ve yine (Abdu’1-Ğani), Musa (b. Abdurrahman)’dan, o Mukatil’den, o ed-Dahhak’tan, o İbn Abbas’tan bir şeyler rivayet etmiş bu­lunuyor ki, bunun sıhhatini en iyi büen Allah’tır. Bu rivayette o şöyle demek­tedir: O iki baldır, bacak ve ayak üzerinde olan “er-rân” diye bilinen şeydir ve o savaşta giyilen şeydir. (Abdu’1-Ğani) dedi ki: Başkaları da şöyle demiş­tir: er-Rân kişinin kalbinden geçen duygudur. Ancak bunlar, sıhhati hakkın­da teminat verilemeyen rivayetlerdendir. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.

Genel olarak tefsir bilginleri ise bundan önce yapılmış olan açıklamala­rı benimsemiş bulunmaktadırlar. Dilbilginlerİ de bu açıklamayı kabul etmiş­lerdir. Nitekim şöyle denilir: Kişinin kalbine günahı baskın geldi, gelir” denilir. Ebu Ubeyde yüce Allah’ın: “Hayır! Aksi­ne onların kazandıkları kalblerini örtmüştür.” Yani kalblerine baskın, galib gelmiştir, demektir. Ebu Ubeyd dedi kir Seni yenik düşüren ve sana üs­tün gelen herbir şey: Seni yenik düşürdü, ,sana galib geldi” diye ifade edilir. Şair de şöyle demiştir:

“Nice günah var ki, günahkârın kalbinin üstüne çıkıp galib gelmiştir, o da kalbine üstün ve galib gelen günahtan tevbe etmiş de

kalbi de cilâianmıştır.”

Şarab aklına gaiib geldi (aklını örttü, onu sarhoş etli)” denilir. Uyuklama ona galib geldi, onu bürüdü” denilir.

Ömer (r.a)’ın Cüheyneli Useyfi hakkında söylediği: Artık borçlar ona galib gelmiş (onun malını aşmış) bulunmaktadır” sözleri de bu kabildendir. Bu kişi çokça borç alan bir kimse idi.

Ebu Zübeyr’in şarabın etkisi ile sarhoş oluncaya kadar içki içmiş bir kimseyi anlatırken söylediği şu beyit de bu kabildendir:

“Sonra onu şarabın etkilediğini ve buna karşılık, Korkarak onu etkisi altına almadığını gördü.”

Burada “şarabın onu etkilemesi” aklına ve kalbine galib gelmesi anlamın­dadır.

el-Umevi dedi ki: O kavmin davarları telef oldu ve oldukça güçsüz ve zayıf kaldı” tabiri, onlar davarları telef olup, güçsüz ka­lan kimselerdir, demektir. Buna sebep ise onların kendilerini yenik düşüren (çaresiz bırakan) bir hususla karşı karşıya kalıp buna katlanabilme gücünü bulamayışlarıdır,

Ebu Zeyd dedi ki: Bir kimse içinden çıkılamayacak kadar zor bir durum ile kargı karşıya kalıp, buna güç yetiremeyecek olursa bu halini anlatmak üze­re: denilir.

Ebu Muaz en-Nahvi dedi ki: “Reyn” kalbin günahlardan ötürü kararma­sı, “tab”‘ kalbe mühür vurulması demektir. Bu reynden daha ağırdır. îkfal (ki­litlemek) ise tabdan daha ağırdır.

ez-Zeccac dedi ki: Reyn ince bir bulut gibi kalbi örten pas gibi bir şey­dir. “el-Ğayn” de onun gibidir. Kalbinin üzeri örtüldü” denilir. Yine “ğayn” birbirine sarmaş dolaş ağaçlar, demektir. Tekili diye ge­lir ki yaprakları çok, dalları birbirine sarılmış yeşil ağaç anlamındadır. Bunun günahın kalbi çepeçevre kuşatması anlamına geldiğine dair el-Ferra’nın gö­rüşü daha önceden geçmiş, bulunmaktadır.

es-Sa’lebi, İbn Abbas’tan: “Kazandıkları kalblerini örtmüştür” buyruğu­nu kalblerini Örtüp, kapatmıştır, diye açıkladığını zikret inektedir. Yüce Allah’ın izniyle ondan sahih olarak gelen rivayet de budur.

Hamza, el-Kisai, d-Ameş, Ebu Bekr ve el-Mufaddal: Örtmüştür” lafzını imale ile okumuştur. Çünkü burada fau’1-fiil (yani fiilin birinci harfi) “rc”dir. Aynul-fiil olan “elif” ise ‘ye’den kalb olmuştur. Bundan dolayı bu­rada imale yapmak güzeldir. Fethalı okuyan ise aslına göre okumuştur. Çünkü feale” babından gelen fiillerde fau’1-fiil (birinci harD üstündür. ölçtü, sattı” ve benzeri fiillerde olduğu gibi. Ebu Ubeyd ve Ebu Hatim de bunu tercih etmişlerdir.

Hafs, Aksine” üzerinde vakıf yapar, sonra da: Örtmüştür” diye okumaya başlar. Onun bu vakfı “lam” harfini açıkça beyan etmek için­dir, yoksa susmak (sekle) için değildir.

“Hayır! Muhakkak ki onlar” gerçekten kâfirler “o günde” kıyamet günün­de “Rabblerinden elbette perdelenmiş olacaklardır.”

Hayır!” buyruğunun red ve azar için olduğu da söylenmiştir. Ya­ni durum onların dedikleri gibi değildir, aksine “muhakkak ki onlar o gün­de Rabblerinden elbette perdelenmiş olacaklardır.”

ez-Zeecac dedi ki: Bu âyet-i kerimede yüce Allah’ın kıyamet gününde görüleceğine dair delil vardır. Eğer durum böyle olmasaydı bu âyetin herhan­gi bir faydası olmazdı ve Rabbierinden perdelenmiş olmak suretiyle kâfirle­rin mertebesinin aşağı olması sözkonusu olmazdı. Yüce Allah ayrıca: “O gün­de yüzler var ki apaydınlıktır, Rabblerine bakıcıdırlar,” (el-Kıyame, 75/22-23) diye buyurmaktadır. Şanı yüce Allah, mü’minlerin kendisine bakacakla­rını haber vermekte ve kâfirlerin O’nu görmekten yana perdelenmiş olacak­larını bildirmektedir.

Malik b. Enes, bu âyet-ı kerime hakkında şöyle demiştir: Yüce Allah, düş­manlarını perdeleyip, onlar da O’nu göremeyince, dostlarına kendisini gör­sünler diye tecelli edecektir.

Şafii de şöyle demiştir: Gazab ile birtakım kimseleri perdelemesi, rıza ile birtakım kimselerin Onu göreceklerine delildir. Daha sonra şöyle demiştir: Allah’a yemin olsun ki eğer Mııhammed b. İdris, âhirette Rabbini göreceği­ne kesin olarak, inanmazsa dünyada ona ibadet etmezdi.

el-Huseyn b. el-Fadl dedi ki: Yüce Allah, dünya hayatında iken onları tev­hidin nurunun gerisinde perdelediğinden ötürü, âhirette de kendi zatını görmekten yana onları perdeleyecektir.

Mücahid yüce Allah’ın: “Perdelenmiş olacaklardır” buyruğu hakkında şöyle demiştir: Yani O’nun lütuf ve rahmetinden engellenmiş, alıkonulmuş olacaklardır.

Katade dedi ki: Yüce Allah, onlara rahmetiyle bakmayacaktır, unlan te­mize çıkarmayacaktır ve onlar için çok acıklı bir azab olacaktır, demektir.

Ancak birinci görüş, cumhur tarafından kabul edilmiş olup, onların Allah’ı görmekten yana perdelenmiş olacakları, bundan dolayı Onu göremeye­cekleri demek olduğunu kabul etmişlerdir.

“Sonra onlar, hiç şüphesiz cehennemi boylayacaklardır.” Oradan as­la ayrılmayacaklar, orada sürekli kalacak, oradan hiç çıkmayacaklardır.”De­rileri piştikçe azabı tatmaları için derilerini başka derilerle değiştireceğiz.” (en-Nisa, 4/56);”Aleviyavaşladıkça Biz, onlara alevini arttırırız.” (el-îsra, 17/97) el-Cahim’in cehennem ateşinin dördüncü kapısı olduğu söylenir.

“Sonra” onlara yani cehennemin bekçiterince; “işte bu sizin” dünya ha­yatında iken Allah’ın rasûllerini “yalanlayageldiğiniz şeydir, denilir.” [33]

18. Hayır! Şüphe yok ki iyilerin kitabı “İlliyyîn”dedir.
19. “İlHyyîn”in ne olduğunu sana ne bildirdi?
20. O yazılmış bir kitaptır.
21. Mukarreb olanlar, onu müşahede ederler.

“Hayır! Şüphe yok ki iyilerin kitabı İİHyyîn’dedir.” buyruğundaki Hayır” lafzı “gerçekten” anlamındadır. Vakıf (bir önceki âyet-i keri mede geçen): Yalanlayageldiğiniz” (17′. âyet) lafzı üzerindedir.

Şöyle de açıklanmıştır: Durum onların dedikleri gibi de değildir, zannet­tikleri gibi de değildir. Aksine onların kitabı “SiccîynMe, mü’minleri kitabı ise “İllİyyîn”dedir.

Mukatil şöyle demiştir: Hayır, yani onlar boylayacakları azaba iman etmi­yorlar. Daha sonra yeni bir ifadeye başlayarak şöyle buyurmaktadır: “Şüp­he yok ki iyilerin kitabı…” mertebelerine göre “İUiyyîn”de yükseltilmiş ola­caktır.

İbn Abbas dedi ki: Cennette… demektir. Yine ondan; Onların amelleri se­mada Allah’ın Kitabındadır, diye açıkladığı nakledilmiştir.

ed-Dahhak, Mücahid ve Katade dedi ki: Bu nrü’mirilerin ruhlannın yer al­dığı yedinci sema demektir. İbnul-Eclah. ed-Dahhak’tan şöyle dediğini riva­yet etmektedir: Bu Sidre-i Munteha’dtr. Allah’ın emrinden olan herşey ora­ya kadar ulaşır, kendileri de bu Sıdreyi aşmazlar ve: Rabbim -o kulunu kendilerinden daha iyi bildiği halde- (bu) senin filan kulundur, derler. Yü­ce Allah’tan ona azaptan emin olduğuna dair olarak mühürlenmiş bir kitab gelir. İşte yute Allah’ın: “Şüphe yok ki iyilerin kitabı İllİyyîndedir” buyru­ğu bunu anlatmaktadır,

Ka’b ei-Ahbardan şöyle dediği nakledilmiştir: Mü’minin ruhu, alındıktan sonra alsmp semaya yükseltilir. Semanın kapıları o ruha açılır, melekler o ru­hu müjde ile karşılar. Sonra Arş’a ulaşıncaya kadar o ruh ile birlikte çıkar­lar. Arşın altından onlara bir deri parçası çıkartılır. Onun üzerinde yazılır ve kıyamet gününde hesaptan kurtulacağına dair ona bir mühür basılır buna mu­karreb melekler de tanıklık ederler.

Yine Katade şöyle demiştir: “İlliyyîndedir” yani Arşın sağ bacağı yanın­da, yedinci semadadır.

el-Bera b. Azib dedi ki: Peygamber (sav) şöyle buyurdu: “İlliyyîn, Arşın altında yedinci semadadır.[34]

Yine İbn Abbas’tan rivayete göre o şöyle demiştir: İİHyyîn yeşii bir zebercetten bir levh (kara tahta) olup, Arş’a asılıdır. Onların amelleri buna yazıl­mıştır. el-Ferra dedi ki: İiliyyîn, yükseklik üstüne yüksekliktir.

İlliyyînin en yüksek mekan olduğu da söylenmiştir. Bir diğer açıklamaya göre, bunun yüksekliği kat kattır. Adeta sonu yok gibidir, denilmiştir. İşte vav ve nün ile çoğulunun gelmesi de bundandjr. Taberi’nin açıklamasının anla­mı budur.

el-Ferra dedi ki: Bu çoğul suretinde meydana getirilmiş bir isimdir, bunun kendi lafzından tekiü yoktur. Tıpkı: Yirmi” ile; Otuz” de­meye benzer. Araplar bir çoğul yapıp, aynı yapıdan tekili de, tesniyesi de yok­sa bu tür çoğulları müzekker ve müennes hallerinde de “nun” ile yaparlar. et-Taberi’nin açıklaması da bu anlamdadır.

ez-Zeccac dedi ki: Bu ismin irabı çoğul irabı gibidir. Nitekim; Bu Kınnesrûn (ki’n-nesrin)dir” ve; Kınnesrini gör­düm” demek de böyledir.

Yunus en-Nahvî dedi ki: Bunun tekili; ile diye gelir.

Ebu’1-Feth dedi ki; “İiliyyîn” kelimesiin çoğuludur. Bu çoğu) “el-uluvv”den “fi’îl” veznine getirilmiş bir kelimedir. Aslında bunun diye gelmesi gerekirdi. Tıpkı yüksek odaya: denilmesi gibi. Çünkü bu ke­lime; ‘den gelmektedir, den “te” harfi hazfedilince bunun yerine “vav” ve “nun” ile çoğul yapıldı, tıpkı: Arzlar” demelerinde oldu­ğu gibi.

Bir diğer görüşe göre “İiliyyîn” meleklerin bir sıfatıdır. Mele-i a’Ia diye bi­linenler, onlardır. Nitekim “filan kişi filanoğullan arasındadır” denilirken o onlardandır ve onların nezdindedir, demektir. İbn Ömer yoluyla rivayet edilen hadisteki haberde belirtildiğine göre de Rasülullah (sav) şöyle buyur­muştur: “Şüphesiz İiliyyîn ehli (İliiyyîn mertebesinde olanlar) cennete şöy­le şöyle bir yerden bakarlar. İlliyyînden olan bir kimse yukarıdan baktı mı yüzünün aydınlığı dolayısıyla cennet de apaydınlık olur. Cennetlikler burada ne oluyor, derler, İiliyyîn ve ebrardan olan bir kimse, itaat ve sıdk elıli olan kimselere yukarıdan baktı, denilir.[35]

Bir diğer haberde de şöyle denilmektedir: “Şüphesiz ki cennet ehli, İiliy­yîn ehlini apaydınlık yıldızın, semanın ufkunda görülmesi gibi görürler.”[36]

İşte bu “İlliyyîn”in yüksekçe yerin adı olduğunun delilidir.

Bazı kimseler İbn Abbas’tan yüce Allah’ın: “îlliyyîn” buyruğu ile ilgili olarak şunları söylediğini rivayet etmektedirler: Yüce Allah, onların amellerinin vt; ruhlarının dördüncü semada olduğunu haber vermektedir.

Daha sonra yüce Allah, şöyle buyurmaktadır: “İlliyyînin ne olduğunu sa­na ne bildirdi?” Yani ey Muhammed, İlliyyînin nasıl bir şey olduğunu sana bildiren nedir? Bu Hz. Peygamber efendimizin üstün mertebesinin büyüklü­ğüne ve üstünlüğüne işaret olmak üzere sorulmuş bir sorudur. Daha sonra İlliyyîni ona açıklayarak şöyle buyurmaktadır;

“O yazılmış bir kitabtır. Mukarreb olanlar onu müşahede ederler.”

Bir diğer görüşe göre; “o yazılmış bir kitabtır” buyruğu “İlliyyîn”in açık­laması değildir. Aksine yüce Allah’ın: flliyyîn…” buyruğu ile ifade ta­mam olmakladır. Sonra yeni bir ifade başlangıcı olarak; “o yazılmış bir ki-tabttr” diye buyurmuştur. Yani iyilerin kitabı yazılmış bir kitabtır. Bundan do­layı yüce Allah, “günahkarların kltabı”ndan sözederken “yazımdan tam aksi bir surette sözetmektedir. Bu açıklamayı el-Kuşeyri yapmıştır.

Rivayet olunduğuna göre, melekler, kulun amelini alıp, yukarı çıkartırlar. (Melekler) onu karşılarlar. Yüce Allah’ın egemenliği altında bulunan diledi­ği bir yere kadar onu ulaştırdıklarında onlara şöyle vahyeder Siz Benim kul­larımın bekçileri idiniz. Onun kalbinde ne olduğunu görüp gözeten ise Be­nim. O Benim için ihlas ile amelde bulunmuştur. O bakımdan siz onu İlliy-yîne yerleştiriniz. Ben ona mağfiret büyürdüm. Yine melekler (böyle olma­yan bir) kulun amelini alıp çıkartırlar. Allah’ın dilediği bir yere ulaştıkların­da onu orada bırakırlar, Allah da onlara şunu vahyeder: Siz kullarımın üze­rindeki bekçiler idiniz. Onun kalbinde olanı görüp gözeten de Bendim. O Bana ihlas ile amel etmedi, o bakımdan onu Siccînde bırakınız.

“Mukarreb olanlar onu müşahede ederler.” Yani iyi kimselerin ameli­ne her semadaki mukarreb melekler tanık olurlar.

Vehb ve İbn İshak dedi ki: Burada “mukarreb olanlar” İsrafil (a.s)’dır. Mümin iyi bir amelde bulunduğu vakit melekler yerde güneşin nurunu an­dıran bir nur ile semavatta parıldayan bir nuru bulunan sahife ile o amelini alıp yükseğe çıkariar. Nihayel bu sahife İsrafil’e ulaştırıldığında o sahife mü­hürlenir ve üzerinde yazı yazılır. İşte yüce Allah’ın: “Mukarreb olanlar onu müşahede ederler”, yani onların yazdıklarına şahitlik ederler, buyruğu bu­nu anlatmaktadır. [37]

22. Şüphe yok kî o iyiler, nimetler İçindedirler. 2J. Tahtlar üzerinde seyrederler. 24. O nimetlerin güzelliğini yüzlerinde tanırsın. 25- Onlara mühürlü halis şarabtan içirilecek.
23. Ki onun mührü misktir. O halde yarışanlar, bunun için yarış­sınlar.
24. Onun katkısı “TesnînV’dendir.
25. O, yakmlaştırılmiş olanların kendisinden içecekleri bir pınar­dır.

“Şüphe yok ki o iyiler” sadakat ve itaat ehli olan kimseler “nimetler için­dedirler.” Yani onlara ihsan edilen nimetlere gark edileceklerdir.

Allah ona nimetler verdi, o da bu nimetlerden yarar­landı” denilir. Nimet içinde bir kadın” ile aynı anlamda­dır.

Yani iyi olan kimseler cennetlerde, nimetler içerisinde onlardan yararla­nacaklardır.

“Tahtlar üzerinde” süslü çadırlar içerisindeki tahtlar üzerinde, Allah’ın kendileri için hazırlamış olduğu türlü bağış ve ihsanları “seyrederler.” Bu açıklamayı İkrime, îbn Abbas ve Mücahid yapmıştır. Mukatil de şöyle demiş­tir; Onlar cehennem ehlini seyrederler. Peygamber (sav)’dan: “Cehennem­de düşmanlannı seyrederler”[38]diye açıkladığı da nakledilmiştir. Bunu el-Meh-devî zikretmiştir. Onun lütuf ve ihsanlarının tahtları üzerinde, onun zatına ve celaline bakarlar, diye de açıklanmıştır,

“O nimetlerin güzelliğini” parlaklığını, tazeliğini ve aydınlığını “yüzle­rinde tanırsın.”

Bitki çiçek verip, dai uçları beyazlaşmaya başladığında: Bit­ki güzelleşti, ahmlılaştı” denilir.

“Tanırsın” anlamındaki lafız genel olarak “te” harfi üstün, “re” harfi kes-relî olarak; diye ve: Güzelliğini” lafzı da nasb ile okunmuş­tur ki; ey Muhammed, sen tanırsın, demektir.

Ebu Cafer b. el-Ka’â, Yakub, Şeybe ve İbn Ebi İshak ise, meçhul bir fiil ola­rak “te” harfini ötreli, “re” harfini üstün: Tanınır” şeklinde; Gü­zelliği” lafzı da merfû’ olarak okunmuştur. (Güzelliği tanınır, demek olur.)

“Onlara mühürlü, halis” el-Ahfeş ve ez-Zeccac’a göre; katkısı bulunma­yan “şarabtan içirilecek” ‘in “saf, katıksız şarab” olduğu söylenmiş­tir. es-Sıhak’td da şöyle denilmektedir: Şarabın halis olanı” demek­tir. Anlam birdir. el-Halil dedi ki: Bu, şarabın en ileri derecesi ve en kalite-lisidir. Mukatil ve başkaları da şöyle demiştir: Katıksız, saf, beyaz, eski ve par­lak şarap demektir. Hassan şöyle demiştir:

“el-Baris’te yanlarına gelen konuklara Boğazdan rahat geçen, beyaz şarap katılmış, Beradâ ırmağından içirirler.”

Bir başka şair de şöyle demektedir:

“Hem gençliğe ve onu anmaya yol yoktur

Benim için, rahatça akan, katıksız şarabtan daha çok canın çekeceği.”

“Ki onun mührü misktir.” Mücahid dedi ki: Son yudumu ona misk ile mü­hürlenir.

Şöyle de açıklanmıştır: Yani onlar o halis şarabı içeceklerinde ve bardak­larında bulunanlar bittiği takdirde, buna misk ile mühür vurulacaktır (bitiri­lecektir).

İbn Mesud şöyle derdi: O şarabın sonunda misk tadını alacaklardır. Bu­na yakın bir açıklama Said b, Cübeyr ve İbrahim en-Nehai’den nakledilmiş­tir. Onlar: Onun sonu, mührü, tadının sonu demektir. Bu da güzel bir açık­lamadır. Çünkü genelde tortu içeceklerin sonunda bulunur. Yüce Allah, cennetliklerin içeceğinin sonundaki kokusunu misk kokusu olmakla nitelen­dirmiştir.

Mesruk’tan, onun Abdullah’tan naklettiğine göre, Abdullah şöyle demiş­tir; Sonu mühürlü (anlamı verilen: el-mahtum): katılmış, karıştırılmış demek­tir.

Bunun mühürlenmiş ve iyiler tarafından mührü çözülünceye kadar her­hangi bir kimsenin el sürmesi engellenmiş, anlamında olduğu da söylenmiş­tir.

Ali, Alkame, Şakîk, ed-Dahhak, Tavus ve el-Kisai “onun mührü” anlamın­daki lafzı, diye “hı” harfi ile “te” harfi -aralarında “elif bulunmak su­retiyle üstün okumuşlardır.

Alkame dedi ki; Kadının, koku satıcısına: “Onun mührünü misk koy!” de­diğini ve bu sözleriyle sonunu kastettiğini görmediniz mi?

Mühür” ile Son, nihayet (mealde: mühür)” aniam itiba­riyle birbirine yakındır, ancak birincisi isim, ikincisi mastardır. Bu açıklama­yı el-Ferra yapmıştır.

es-Sıhah’ıa. şöyle denilmektedir; Sonda mühür olarak kullanılan çamur” demektir. Mücahid ve İbn Zeyd de böyle demişlerdir: O itkinin ka­bı, çamur yerine misk ile mühürlenmiştir. Bu açıklamayı el-Mehdevi naklel-miştir. el-Ferezdak şöyle demiştir:

“Ve ben mühür kapaklarını açmaya koyuldum.” el-A’şâ da şöyle demiştir:

“Ve ben onu üzerinde mühür olduğu halde çıkartıyordum.”

Üzerinde mühür basılmış bir çamur olduğu halde, demektir. Tıpkı: ‘in; Silkelenmiş” anlamında, ‘in; Kabzedilmiş1’ anlamında kullanılmasına belemektedir.

İbnu’l-Mübarek ve -lafız İbn Vehb’in olmak üzere- İbn Vehb, Abdullah b. Mesud’dan yüce Allah’ın: “Ki onun mührü misktir” buyruğunu onun karı­şımı misktir, yoksa sonuna vurulan mühür değildir, diye açıklamıştır. Nitekim sizden herhangi bir kadının: Onun hoş koku olarak karışımı şu ve şu­dur, dediğine dikkat etmiş olmalısınız. Burada maksat onun karışımının misk olacağıdır, (Devamla İbn Mesud) dedi ki: Gümüş gibi beyaz bir içecek­tir. Son İçkilerini onunla bitirirler. Eğer dünya ehlinden herhangi bir kimse ona elini sokup, sonra çıkartacak olursa, onun o hoş kokusunu almayacak canlı hiçbir kimse kalmayacaktır.

Ubey b. Ka’b rivayetle dedi ki: Ey Allah’ın Ra.sûlü, mühürlü halis şarab ne­dir? diye sorulmuş o da: “Şarabın geriye kalan kısmıdır.” diye buyurmuştur[39]

Bir diğer açıklamaya güre bu şarab, kablarda mühürlüdür ve bu ırmaklar­da akan şarabtan ayrıdır. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.

“O halde yarışanlar bunun içîn” ve cennete dair anlattıklarımız için “yarışsınlar.” İsteyenler, arzu edenler bunu arzulasınlar, demektir.

O şey hususunda bencillik gösterdim ve ona ulaşmasını eline geçmesini istemedim’ demektir.

Buyruktaki “fe”nin, (J~) anlamında olduğu da söylenmiştir. Yani amel hu­susunda ellerini çabuk tutacak olanlar, haydi bu hususta ellerini çabuk tut­sunlar. Bunun bir benzeri de yüce Allah’ın: “İşte çalışanlar böylesi için ço-hşsınlar.” (e$-Sâtfâtt 37/61) buyruğudur.

“Onun katkısı” yani bu katıksız şarabın katkısı “Tesnîmdendİr.” Tesnîm, onların üzerine yukardan dökülen bir şaraptır. Cennetteki şarapların en üs­tünüdür. Sözlükle “TL-snîrrfİn asıl anlamı yüksekliktir. Bu yukardan aşağı doğ­ru akan bir su pınarıdır. Devenin hürgücü bedenine nisbetle üstün olduğun­dan dolayı hörgüce “senam” denilmesi de buradan geldiği gibi “kabirlerin Tes-nîmi (deve hürgücü gibi tümsek yapılması)” tabiri de buradan gelmektedir.

Abdullah’tan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Tesnîm, cennette bir pınar olup mukarrebler katıksız olarak ondan içerler. Ashabu’l-Yemin’in bardaklarına ise Tesnîmden katılır ve içkileri daha da güzelleşir. İbn Abbas yüce Allah’ın: “Onun katkısı Tesnîmdendir” buyruğu hakkında şöyle buyurmuştur; Bu yü­ce Allah’ın: “Onlara gözleri aydınlatan ne nimetler gizlendiğini hiçbir kim­se bilmez” (es-Secde. 32 1T) diye buyurduğu şeyler arasında yer alır.

Tesnîmin yüce Allah’ın kudreti ile havada akan ve cennetliklerin kabla-rına alabilecekleri kadar su tlöken bir ırmak olduğu da söylenmiştir. Kabla-rı doldu mu su tutulur ve ondan yere bir damla dahi düşmez. Aynca su al­maya ihtiyaçları olmaz. Bu açıklamayı Katade yapmıştır. İbn Zeyd de şöyle demiştir: Bize ulaştığına güre bu Arşın altından akan bir ırmaktır. d-Hasen’in mürsdlerinde de böyle denilmektedir. Biz bunu daha önceden el-İnsan Sûresi’nde (76/15-18. âyetlerin tefsirinde) zikretmiş bulunuyoruz.

“O, yakınlaştırmış olanların kendisinden içecekleri, bir pınardır.” Yani ondan Adn cenneti sakinleri içece ki erdir. Bunlar cennetliklerin en fazilet­lileridirler ve bu şarabı katkısız içeceklerdir. Başkalarına ise katkılı olarak su­nulacaktır.

Bir pınar” medh (övgü) olmak üzere nasb edilmiştir. ez-Zeccac de­di ki: Bvı, “Tesnîm”den hal olarak nasbedürniştir. Teşriîm, marife bir kelime olup, bunun iştikakı (hangi kökten türediği) bilinmemektedir. Eğer bunu “se­nam: hörgüç”den müştak bir mastar kabul edecek olursak o takdirde “bir pı­nar” lafzı nasbedilmiş ulur, çünkü mefulün bihdir. Yüce Allah’ın: Yahut açlığın çok olduğu bir günde yemek yedir­mektir… bir yetime” (el-Beled, 90/14-15) buyruğunda(ki “yetim” anlamında­ki lafızda) olduğu gibi. Bu el-Ferrâ’nın da görüşü olup, buna göre “bir pı­nar” lafzı, teşriîmden dolayı nasbedilmiştir. el-Ahfeş”e göre ise “onlara… içi-rilecek” lafzı ile nasbeditmıştir ki; bu da; onlara bir pınardan içirilir, demek­tir. el-Müberred’e göre ise övgü olmak üzere: Yani” takdiri ile nas-bedilmiştir. [40]

29. Şüphe yok ki o günahkârlar iman edenlerden bir kısmına gü­lerlerdi.
30. Yanlarından geçtiklerinde de birbirlerine kaş-göz işareti yapar­lardı.
31. Ailelerine döndükleri vakit zevk duyarak dönerlerdi.
32. Onlar, bunları gördüklerinde de: “Şüphe yok ki bunlar sapmış­larda-” derlerdi.
33. Halbuki onlar, bunların üzerine gözetleyiciler olarak gönderil­memişlerdi.
34. İşte bugün ise iman edenler, o kâfirlere gülerler.
35. Tahtlar üzerinde bakarlar.
36. O kâfirlere işleyegeldiklerinin cezası verildi oıİ?

“Şüphe yok ki o günahkârlar…” buyruğu ile yüce Allah, dünyada kâfir­lerin ruhlarının mü’minler İle birlikteki hallerini nitelendirmekte ve onîarın mü’minlerle alay ettiklerini belirtmektedir.

Kastedilenler, şirk ehlinden olan Kureyş’in elebaşılarıdır. Birtakım kimse­ler İbn Abbas’tan şöyle dediğini rivayet etmişlerdir: Burada sözü edilenler el-Velid b. el-Muğîre, Ukbe b. Ebi Muayt, el-Aas b. Vail, el-Esved b. Abdi Ya-ğus, el-Âs b. Hişam, Ebu Cehil ve en-Nadr b. el-Haris’tir. İşte bunlar:

“İman edenlerden” Muhammed (sav)’ın ashabından Ammar, Habbab, Su-heyb ve Bilal gibi olan “bir kısmına” onlarla alay etmek üzere “gülerlerdi.”

Rasûlullah (sav)’ın yanına gittiklerinde “yanlarından geçtiklerinde de bir­birlerine kaş-göz işareti yaparlardı.” Biri diğerine kaş-göz işareti yapıyor, gözleriyle işarette bulunuyordu. Müslüman oldukları için onları ayıplıyor ve onları tenkid ediyorlardı, anlamında olduğu da söylenmiştir.

O şeyi elimle yokladım” denilir. Şair şöyle demiştir:

“Ben bir kavmin mızrağını elimle yokladım mı? Onun boğumlarını kırar ya da düzelirlerdi.”

Âişe (r.anha) dedi ki: Peygamber (sav) secde etti mi: “(^ Beni eliyle dürter, ben de ayaklarını kendime doğru çekerdim” demiştir.[41] Bu hadis daha önce en-Nisa Sûresi ‘nde (4/43. âyetin tefsiri 26. başlıkta) geç­miş bulunmaktadır, Ona gözümle işaret ettim” demektir.

Kusur” anlamında olduğu da söylenmiştir. Onu ayıpla­dı” denilir. Filanın hiçbir ayıbı yoktur” demektir.

Mukatil dedi ki: Âyet-i kerime Ali b. Ebi Talib ile Peygamber (sav)’ın hu­zuruna gelen bir grub müslüman hakkında inmiştir. Münafıklar onu ayıpla­mış, onlara gülmüş ve birbirlerine kaş-göz işareti yapmışlardı.

“Ailelerine” yani ailelerine, arkadaşlarına ve kendileri gibi olanların ya­nına “döndükleri vakit zevk duyarak” yanı onların bu hallerinin şaşıma ol­duğunu belirterek “dönerlerdi.” Bir diğer açıklamaya göre, gittikleri küfür yolunu beğenerek ve müminleri alıp eğlenerek (dönerlerdi), demektir.

İbnu’l-Ka’kâ’, Hafs, ekA/rec ve es-Sülemî “elif “siz olarak: Zevk du­yarak” diye okumuşlardır. Diğerleri ise (“fe” harfinden sonra) “elif ile oku­muşlardır. el-Ferrâ dedi ki: Bunlar iki ayrı söyleyiştir. Tarnahkâr ve ihtiyatlı” kelimelerinde olduğu gibi. Daha önce ed-Duhan Sû-resi’nde (44/27 buyruğu açıklanırken) geçmiş bulunmaktadır. Yüce Allah’a hamdolsun.

lafzının “Şımarık ve azgın” ‘in ise ‘nimet ve rahat içerisinde olan kimse” anlamında olduğu da söylenmiştir.

“Onlar, bunları gördüklerinde” yani bu kâfirler Muhammed (sav)’ın ashabını gördüklerinde “şüphe yok ki bunlar” Muhammed (sav)’a uymak­la “sapmışlardır, derlerdi.”

“Halbuki onlar, bunların” amelleri “üzerine gözetleyiciler” hallerini gö­zetlemekle görevli kimseler “olarak gönderilmemişlerdi.”

“İşte bugün ise” yani işte kıyamet günü olan bugün, Muhammed (sav)’a “iman edenler, o kâfirlere” kâfirler dünya hayatında iken kendilerine gül­dükleri gibi “gülerler.”

Bunun bir benzeri de Müıninun Sûresi’nin sonlarında (23/109-111. âyet­lerde) geçmiş bulunmaktadır.

İbnu’l-Mübarek şunu zikretmektedir: Bize Muhammed b. Beşşar, yüce Al­lah’ın: “İşte bugün ise iman edenler, o kâfirlere gülerler” buyruğu hakkın­da Katade’den şöyle dediğini haber vermiştir: Ka’b şöyle derdi: Cennet ile ce­hennem arasında birtakım pencereler vardır. Mümin dünya hayalında ken­disine düşman olan bir kimseyi görmek istediğinde bu pencerelerden biri­sinden bakar. Yüce Allah bir başka âyet-i kerimede: “Baktı ve onu cehenne­min ortasında gördü.” (es-Saffat, 37/55) diye buyurmaktadır. (İbnu’l-Müba-rek) dedi ki: Bize nakledildiğine göre o cehenneme bakacak ve birtakım kim­selerin kafalarının kaynamakta olduğunu görecektir. Yine İbnu’l-Mübarek şöy­le demiştir: Bize el-Kelbi, Ebu Salih’ten yüce Allah’ın: “Allah onlarla alay eder.”(el-Bakara, 2/15) buyruğu hakkında şöyle demiştir: Cehennemliklere onLar cehennemde iken: Çıkın denilecek, onlara ateşin kapıları açılacak. Ce­hennemin kapılarının açıldığını göreceklerinde dışarı çıkmak isteyerek ora­ya doğru gelecekler. Mü’minler ise koltuklan üzerinde onlara bakacaklar. Ni­hayet cehennemin kapılarına varacaklarında kapıları yüzlerine kapanacak. Yüce Allah’ın: “Allah onlarla alay eder” buyruğu iste bunu anlatmaktadır.

Kapılar yüzlerine kapanacağı vakit mü’minler de onlara gülecektir. İşte yü­ce Allah’ın: “İşte bugün ise iman edenler, o kâfirlere gülerler” buyruğu da bunu anlatmaktadır.

“Tahtlar üzerinde bakarlar, o kâfirlere İşleyegeldiklerİnin cezası veril­di mi?” Bu husus el-Bakara Sûresi’nin baş taraflarında (2/15. âyetin tefsirin­de) geçmiş bulunmaktadır.

“Cezası verildi mi?” buyruğunun anlamı şudur: Bu kâfirlere böyle bir uy­gulama yapılmakla dünyada iken mü’minlere alay etmelerinin cezası veril­miş oldu mu?

Bir görüşe göre bu, “bakarlar” buyruğu iie alakalıdır. Yani onlar, kâfir­lere yapageldiklerinin cezası verildi mi, diye bakarlar. Bu durumda;…mi'” takrir anlamında olur ve; “bakarlar” anlamındaki fiii ile nasb konumun­da olur.

Bir diğer görüşe göre, buyruk i’rabtan mahalli olmayan bir istinafdır (sorudur). Bunun basma “demek” fiilinin takdir edildiği de söylenmiştir. Ya­ni, mü’minlerin bazıları diğer bazısına: “O kâfirlere… cezası verildi mi?” di­yecek.

Cezası verildi” fiili; Döndü, döner” fiilinden gelmek­tedir. Buna göre “sevab” kula işlediği amelin karadığında dönen şey denil­mektedir. Hem hayır hem şer hakkında kullanılır.

Mutaffîfîn Sûresi (ve tefsiri) burada sona ermektedir. En iyi bilen Al­lah’tır.

Mutaffifin Suresi

el Camiu li-Ahkami’l-Kur’an ( İmam Kurtubi ) | İnterGez